Protokol, devlet ve diplomatik törenlerde, resmi ilişkilerde ve sosyal hayatta uygulanması gereken kurallar bütünüdür. Genel olarak protokol, törenlerde ve resmi ilişkilerde uyulması gereken kural ve kaideleri içerir. Protokol resmi ilişkilerde izlenecek yol, yöntem ve görgü kuralları anlamına gelir ve söz konusu kuralları uyulması nezaket açısından gereklilik, protokol açısından ise zorunluluktur.

   

   Protokolde önde gelme, sıralama düzeninde hiyerarşik olarak önde (üstte) yer alma hakkıdır. Genel olarak bu hak, hukuksal ve yönetsel statüden doğar. Her ülkede, devlet ve kamu kurumlarının ve bu kurumları temsil eden kişilerin resmi unvan, rütbe ve statü sahibi şahsiyetlerin yer aldığı bir protokol listesi (sıradüzen) vardır. Söz konusu liste, anayasa ve yasalara, teamüllere (ulusal ve kurumsal geleneklere) göre belirlenir. Bu sıralama resmi toplantılarda, törenlerde, resmikabullerde, davet ve ziyafetlerde titizlikle uygulanır. Protokol sıralaması hiyerarşik bir ast-üst sıralaması olmasa da ulusal ve/veya kurumsal bir "itibar sıralaması" olması nedeniyle önem taşır.

 Günlük hayatımızda bilinmesi gereken protokol kurallarını kısaca hatırlayalım:

1-Yöneticilere daima saygıyla hitap edilmeli. Ona taşıdığı unvana göre, "sayın müdürüm", "sayın başkanım", "sayın kaymakamım" ve "sayın valim" deyin veya "efendim" diye hitap ederek söze başlanmalıdır.

2-Üstünüzün makamına girerken ceketinizin düğmeli olmasına dikkat edilmelidir. Cep telefonu ya katılmalı ya da sessize alınmalıdır.
Üstler "buyurun oturun" demeden oturulmamalı veya oturulması gerekiyorsa "müsaadenizle efendim" diyerek oturulmalıdır. Otururken amiriniz ve üstleriniz karşısında bacak bacak üstüne atılmamalıdır. Konuşurken ve dinlerken yöneticinin yüzüne bakılmalı, Yönetici "hoş geldiniz" veya "güle güle" derken toka etmek için elini uzatmıyorsa, önceden el uzatılmamalıdır. Görüşmenizin sonunda size "memnun oldum, teşekkür ederim" derse, toka etmek için elini uzatırsa, kalkılması gerektiği anlaşılmalıdır.
3-Yönetici veya üstlerinizin makamına birden çok kişiyle girdiğinizde konumunuza ve kıdeminize göre sıralanarak oturulmalıdır. En üst veya en kıdemli olan masaya ve yöneticiye en yakın yere oturmalıdır.
4-Yöneticilerinizle ya da akranlarınızla görüşmek için önceden randevu alınmalıdır. Yöneticinin yanında biri varken zorunlu değilse veya kendisi çağırmadıysa girilmemeli, girmek zorunda isek özür dilenmelidir.
5-Protokolde üst daima sağdadır. Ast olarak otururken, ayakta dururken veya yürürken daima üstün soluna geçilmelidir.
6-Bir toplantı için üst makama başkaları ile birlikte davet edilmiş iseniz, toplantıya zamanında ve toplantıya girecekleri bekleyip, beraber toplantıya katılın. Toplantıda, toplantı başkanından izin istemeden konuşmayın ve daima toplantı başkanına hitaben konuşulmalıdır.

7-Toplantıya katılırken, üst makama iş görüşmesi için çıkarken veya üstleriniz tarafından çağrıldığınız zaman yanınızda not almak için mutlaka bir ajanda bulundurulmalıdır.

8-Resmi açılışlar daima en üst tarafından yapılır. Toplantı ve törenlerde konuşma sırası asttan üste doğrudur. Yani en üst en son konuşur. Astlar daha çok teknik ve ayrıntılı konularda, üstler ise stratejik konularda ve genel nitelikte konuşma yaparlar. Konuşmalarınızın tören veya toplantıya katılan en üste hitaben olmasına dikkat edilmelidir. Konuşmalarınızın başında ve sonunda toplantıya katılanları selamlanmalıdır.
9-Resmi araçlarda protokol makamı aracın sağ arka köşesidir. Sizden üst biri aracınıza bindiğinde sağ arka köşeyi ona bırakılmalı, özel bir araca bindiğinizde ise şoförün yanındaki koltuğa oturulmalıdır.
10-Protokolde karşılama ve uğurlamalar çok önemlidir. Karşılamada en üst olan, misafire ilk önce, "hoş geldiniz" der ve toka eder; uğurlamada ise en son "güle güle" der ve toka eder;
         Havaalanlarında ve diğer araçlı resmi karşılamalarda yüzünüz aracın kapısına dönecek şekilde kapının sağında, uğurlamada ise bu kez araç kapısının solunda yer almalısınız. Üst yönetici uğurlanırken el sallanmaz, sadece başla selamlanır.
         Üst yöneticinizi, odanızın kapısında değil, binanızın kapısında karşılanır, uğurlanır. Akranınızı dairenizin kapısında, ast konuğunuzu ise odada ayağa kalkarak ve tokalaşarak karşılayıp, uğurlanır.
11-Amiriniz veya üstünüz, ziyaretinize veya denetiminize geldiğinde ilke olarak makam koltuğunuzda oturmayın. Misafir koltuğuna geçip, karşısında oturun. Ama baş yöneticiniz geldiğinde kendisini makam koltuğuna buyur edin. Çünkü siz orada onu temsilen oturuyorsunuz. Başka hiç kimseye koltuğunuzu vermeyin.
12-Kendi makam odanızda da olsa amirlerinize ve üstlerinize daima saygılı olmak, protokol ve nezaket kurallarına uymak zorundasınız. Unutmayın amiriniz veya üstünüz size önem ve değer verdiği için odanıza gelmiştir. Yoksa her an sizi kendi odasına çağırtabilirdi.
13-Makamınızda amiriniz, üstünüz veya resmi bir ziyaretçiniz varken içeriye gerekmedikçe astlarınızdan kimseyi almayın. Zorunlu olmadıkça telefonla görüşmeyin, evrak imzalamayın ve başka şeylerle meşgul olmayın. Mecbursanız, en azından özür dileyin ve izin isteyin.
14-Üstlerinize ağabey, abla ve eşlerine de yenge v.b. gibi hitapları kullanmamalı; beyefendi, hanımefendi diye hitap edilmelidir Ayrıca hizmet sunduğunuz vatandaşlara da abi, abla, dayı, amca, teyze v.b. gibi hitaplarda bulunmamalı, hanımefendi, beyefendi şeklinde hitap edilmelidir.
15-Telefon açtığınızda önce kendinizi tanıtmakla söze başlayın. Bir de unutmayın, telefonu kim açtıysa önce o kapatır. Ancak, üstünüzle telefonla görüşürken, üstünüz kapatmadan önce siz telefonu kapatmayın. Üstlerinize sekreter veya santral aracılığıyla telefon etmeyin. Rütbece ve statü olarak ast olanların, üstleri ararken sekreter veya santral kullanması doğru değildir. Doğrudan bizzat kendiniz arayın.

16-Bir makama, resmi daireye görüşmek için gidildiğinde, makam veya görevlinin masasına elinizi, kolunuzu koymayın, elleri masaya koyup eğilerek konuşmayın.
         Odanıza gelen misafirlerinize (ziyaretçilerinize) ayağa kalkarak, hoş geldiniz deyin ve toka edin ve unutmayın misafirinize yapacağınız en güzel ikram güler yüzdür.
         Makam odanızda siz daima ev sahibisiniz. Görevlileriniz çay v.b. ikram ederken önce misafirinize (misafirin en büyüğünden başlayarak) ve en son size sunmak durumundadır.
17-Yeni tayin olan akran ve üstlerinize tebrik için önce siz ziyarete gidin.  Yeni bir yerde  göreve başlandığında , önce amir konumundakiler  ziyaret edilmelidir.
18-Resmi yemeklerde ev sahibi (yemeği veren) "buyurun" demedikçe, ev sahibi ve onur konuğu yemeğe başlamadıkça siz de başlamayın. Ev sahibi ve onur konuğu masadan kalkmadan kalkılmamalıdır.      
         Resmi yemekte, ev sahibi olan birinci adam davetlileri kapıda karşılar; uğurlamada ise kapıda ev sahibi olan ikinci adam bulunur.

19-Resmi konuşma yaparken kesinlikle "ben" yerine , daima "biz" veya "müdürlüğümüz" denmelidir.. Başkalarına daima "siz" diye hitap edilmeli, Her zaman ve herkese "lütfen" ve teşekkür ederim" denmelidir.
20-Bir yere girdiğinizde önce kendinizi tanıtın. Tanıştırma daima ayakta ve ilk karşılaşmada olur. Küçüğü büyüğe, erkeği bayana, ünvanı, adı ve soyadıyla takdim edilir.
21-Protokolde daima küçük büyüğe, bayan erkeğe, ast üste selam verir. Bu nedenle üstlerinize selam verin, astlarınızın selamlarına da mukabele edin. Akranlarınıza da önce siz selam vermeye çalışın. Toka etmek bir sevgi ve samimiyet gösterisi olarak bir tür selamlaşmak biçimidir. Ancak, üst el uzatmadan ast el uzatmamalıdır. Önce ev sahibi elini uzatır, sonra misafir. Bayanla tokalaşmak için önce erkek el uzatmamalı, ancak bayan uzatırsa ona mukabele edilmelidir. Tebrikatta tokalaşmaya daima en büyükten başlayın. Protokolde el öpme, yanaktan öpüşme yoktur. Bu sadece resmi olmayan, samimi ilişkilerde olabilir.
22-Makamca büyük olan hatır sormadan, makamca küçük olan hatır sormamalıdır. Mesai arkadaşları özel ve önemli günlerde kutlanmalı, zaman zaman eş ve çocuklarının hatırını sorularak, sağlıkları ile ilgilenilmelidir.
23-Bayan ve erkek astlarınız arasında fonksiyonel (görev) olarak ayırım yapmayın. Ancak bayanlara davranış olarak daha saygılı olun. Bir bayan içeri girince erkekler ayağa kalkar, odadan önce bayan çıkar, protokolde önce bayan oturur.

24-Çeşitli tören, toplantı, yemek gibi davetlerde, düzenleyen siz ya da kurumunuz ise; programın icra edileceği yeri önceden bizzat görün, düzenlemeleri kontrol edin. Masa, koltuk, oturma düzeni (gerekiyorsa isim kartları koyun), bayrak, poster, döviz gibi süslemeler, grup ve varsa öğrencilerin duracağı yer v.b. hususları gözden geçirilir.
         Törenlerde, tören programı davetiyedekine uygun biçimde hazırlanarak protokole dahil zevatın oturduğu yerin önüne önceden bırakılmalıdır.